Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, manifesto

Περιγραφή

Ο “Ελληνικός Πολιτισμός” είναι το θεωρητικότερο γραφτό του Δραγούμη. Και σ’ αυτό, ωστόσο, αισθανόμαστε το μεγάλο πάθος που τον φλόγισε σε όλη του τη ζωή. (Κλέων Β. Παράσχος)

Η συγγραφή για τον Ίωνα Δραγούμη υπήρξε πάρεργο. Ο ίδιος ήταν κατεξοχήν άνθρωπος της δράσης. Στο περιθώριο αυτής της δράσης, άλλοτε για να τη στηρίξει και συχνότερα, νομίζω, για να την οργανώσει εντός του, έγραψε τα όσα έγραψε, με εξαιρετική θέρμη αλλά χωρίς καμία συστηματικότητα. Ημερολογιακές καταγραφές, σχεδόν ανεπεξέργαστες, συνήθως καταθέτει. Γι’ αυτό ούτε οι επαναλήψεις λείπουν ούτε οι ανακολουθίες. Αυτές οι τελευταίες, μάλιστα, καλό είναι να μη λογίζονται επιπόλαια σαν αντιφάσεις, αλλά ως σηματωροί μιας δύσκολης και μοναχικής πορείας, που είχε τη γενναιότητα των αναθεωρήσεων, χωρίς όμως ποτέ να νερώσει το κρασί της.
Ο Ελληνικός πολιτισμός, πάντως, είναι εν πολλοίς έργο της πνευματικής ωριμότητας του Ί. Δραγούμη και δεν παρουσιάζει τις συνήθεις αδυναμίες του. Δεν λείπει κι από αυτό η γλωσσική ρώμη, η αφηγηματική ευχέρεια και η στοχαστική οξυδέρκεια. Το ερώτημα είναι αν όλα αυτά φτάνουν για να κατατάξουν τον Δραγούμη στους μεγάλους μας συγγραφείς. Πιθανώς όχι, αλλά ο ίδιος πολύ περισσότερο από συγγραφέας, υπήρξε, νομίζω, μεγάλος άνθρωπος και σπουδαίος Έλληνας. Γι’ αυτό και αξίζει να τον σπουδάζουμε. Όχι για να συμφωνήσουμε σε όλα όσα γράφει, αλλά για να μπολιάσουμε τις ζωές μας με την ειλικρινή αγωνία του και με παραθεωρημένες όψεις του συλλογικού μας προσώπου.